Suliko

Tôi thuộc loại lười viết, thường có ai “xui” hay “bắt” viết gì thì mới có động lực để mà ngồi, nhất là các câu chuyện âm nhạc, từ khi có “đặt hàng” cho đến khi viết ra xong phải tính bằng đơn vị năm. Có ông cậu ruột mấy năm trước bảo tôi viết về một bài mà ông ấy thích nhất thời thanh niên, nhưng tại hồi bé tôi chả được nghe nên chưa háo hức viết lắm. Vì có nhiều bạn đọc “Chỉ một chớp mắt” vẫn hơi lẫn giữa việc “dịch” lời bài hát và phổ lời tiếng Việt cho bài hát nước ngoài nên tự nhiên tôi nhớ ra “đặt hàng” này, và khi hết lười thì chuyện viết ra khá dễ, nhạc của bài hát này tuyệt vời rồi còn lời Việt thì có sẵn, cả lời ca lẫn bản dịch, mà đều rất hay, việc của tôi chỉ có Google là xong.

Cũng xin nói luôn là bài hát này ở miền bắc cực kỳ nổi tiếng những năm 50, đầu những năm 60. Thế xong rồi bị cấm – nhiều lần tôi cứ viết bài này bị cấm, bài kia không cho hát... bao giờ cũng có nhiều bạn bình luận như đúng rồi, cấm đâu mà cấm, văn bản đâu, danh sách đâu? Xin thưa, bài hát này chính là một minh chứng cho cái chuyện cấm ấy. Không thể nào một bài hát rất hay, rất nổi tiếng, nhiều lời hát bản dịch và được yêu quý như thế trong lúc đang “đói văn hóa” lại bỗng nhiên không ai hát, không ai nghe đến nữa! Bây giờ chúng ta có lẽ được hát rồi, cứ vô tư đi, nhưng chả biết đâu...

Ai muốn biết lý do “cấm” thì đây: nó là bài hát yêu thích nhất của Stalin! (Cũng như bài nào yêu thích nhất của Khrushev, Gorbachev, Putin các bạn đã được biết rồi đấy!). Và vì như thế nên bạn nào có biết ít nhiều về lịch sử sẽ tự biết tại sao...
“Suliko”: https://www.youtube.com/watch… 
https://www.youtube.com/watch?v=Isak_8WoYqk

Trong thành phần Liên Xô có nước cộng hòa Gruzia (Georgia). Dân tộc Gruzia là một sắc dân miền núi rất đặc biệt, xuất thân của người Gruzia đến nay còn chưa được làm rõ nhưng có vẻ như họ có cùng gốc rễ với dân Tây Ban Nha, mặc dù ngôn ngữ khác hẳn nhau! Họ cực kỳ tài ba trong rất nhiều lĩnh vực, đặc biệt là những gì liên quan đến văn hóa. Rượu nho của họ ngon hơn vang và cognac của Pháp nhiều, các món ăn của họ có lẽ ngon nhất Liên Xô, người Gruzia cũng rất tự hào có nhiều nhà thơ, nghệ sĩ, kiến trúc sư tài ba nổi tiếng, đá bóng cũng vô cùng kỹ thuật (Dinamo Tbilisi), cờ vua nữ mạnh nhất thế giới... Thế mạnh nhất của người Gruzia có lẽ là khả năng ngoại giao, nhất là nam giới, họ sống vô cùng khoáng đạt, hào hiệp và rộng lượng, tiêu biểu nhất cho tính cách vùng Kavkaz. Không hề nói ngoa rằng nếu bạn đã bước chân được vào nhà của người Gruzia, thì dẫu bạn là ai chăng nữa, dù có là kẻ tồi tệ nhất thế gian, nhưng lúc đó bạn đã là khách của họ, và người Gruzia sẵn sàng mang hết những gì quý giá nhất ra đãi bạn, cũng như sẵn sàng chết để bảo vệ bạn. Chẳng thế mà Gruzia có những lãnh tụ nổi trội như Stalin hay Shevardnadze. Hay số lượng “trùm maphia Nga” người Gruzia được “tấn phong” có lẽ bằng số trùm maphia của 14 nước cộng hòa Xô Viết cũ cộng lại, mặc dù dân số Gruzia chỉ khoảng 5 triệu người (xã hội đen từ thời Xô Viết có truyền thống là các ông trùm phải được ông trùm đi trước giới thiệu, và được hội đồng các ông trùm chấp nhận và làm lễ tấn phong thì mới được coi là “chính danh”). Với người Gruzia khái niệm “tình nghĩa” và “danh dự” cao hơn tất cả...

Akaki Tsereteli là một nhà thơ, nhà văn và chính trị gia lỗi lạc của Gruzia thế kỷ 19, ông đã sáng tác bài thơ “Suliko” bằng tiếng Gruzia rồi đưa cho cô cháu dâu Varinka Tsereteli phổ nhạc, cô cháu tài hoa này cũng là người ghi âm đầu tiên cho bài hát để phát lên radio, đấy là năm 1898!

Varinka Tsereteli

Bài hát luôn bị nhầm tưởng là nhạc dân ca! Nó được phổ lời tiếng Nga cũng rất hay:

Сулико
Я могилу милой искал,
Но ее найти нелегко,
Долго я томился и страдал;
Где же ты моя Сулико!

Розу на пути встретил я,
В поисках уйдя далеко,
Роза, пожалей, услышь меня,
Нет ли у тебя Сулико?

Среди роз душистых, в тени,
Песню соловей звонко пел,
Я у соловья тогда спросил
Сулико не ты ли пригрел?

Соловей вдруг замолчал,
Розу тронул клювом легко,
Ты нашел, что ищешь, - он сказал
Вечным сном здесь спит Сулико …

Роза, наклонившись слегка,
Свой бутон раскрыв широко,
Тихо прошеплала мне тогда
Не найти тебе Сулико.

Có lẽ không một dân tộc nào hát acapella hay như dân Gruzia:
https://www.youtube.com/watch?v=U8sCnHNYa-k

Và một lời phổ tiếng Việt theo tôi là đủ hay để hát bài hát rất buồn và tình cảm này:

Suliko
1- Bao đêm ngày tôi đi kiếm tìm quanh
Nơi nao người tôi yêu nấm mồ xanh
Lang thang tìm không thấy tôi đi cho đến bao giờ
Chín suối hay chăng em, Suliko?
(Lang thang tìm không thấy tôi đi cho đến bao giờ
Chín suối hay chăng em, Suliko?

2- Nhưng sau một con chim dưới hàng hoa
Cao cao giọng ngân vang mấy giọng tơ
Tôi nghe lời chim hót thanh tao tựa ánh trăng mơ
Có phải chăng em đây, Suliko?
(Tôi nghe lời chim hót thanh tao tựa ánh trăng mơ
Nấm đất đây là mồ Suliko)

Câu chuyện xoay quanh việc người con trai quay về thì người yêu đã mất, chỉ còn đi tìm nấm mồ của nàng Suliko (Suliko tiếng Gruzia có nghĩa là “tâm hồn của anh” – một cách gọi âu yếm người yêu!). Từ lâu có lẽ “Suliko” trở nên bài hát Gruzia nổi tiếng nhất:
(Lời tiếng Anh của bài hát:

Suliko 
I was looking for sweetheart's grave,
But I couldn't find it, it was lost.
I cried my heart out:
'Where are you, my suliko?!"

I noticed rose among thorns,
Which was blossoming there alone.
With excitement I asked:
"Are you my suliko?!"

Nightingale was silently
Hiding in the bushes'
I inquired with soft voice:
"Aren't you my suliko?!"

Bird floundered,
And touched her beak to the flower,
Twittered and groaned,
As if She said: "Yes, I am!"

I was looking for sweetheart's grave
But I couldn't find, It was lost.
I cried my heart out:
"Where are you, my Suliko"

Tranh chấp:
https://www.liveinternet.ru/users/lazy_mary/post209544304/

Hát hay nhất theo tôi là tốp ca nam, và tất nhiên phải là đàn ông Gruzia:
https://www.youtube.com/watch?v=nWte8kU8-UI 
https://www.youtube.com/watch?v=YhyzNrIQ-HU

Cô ca sĩ Gruzia trẻ Katie Melua thể hiện thật truyền cảm:
https://www.youtube.com/watch?v=PU3abM6611o

Bài hát này cũng từ lâu rất được mến mộ bởi dân Nga: 
https://www.youtube.com/watch?v=o559Zc0zfeM

Và cũng dễ hiểu rằng cùng với những “Chiều Mạc Tư Khoa” hay “Đỉnh núi Lê Nin”, “Cánh đồng Nga”... “Suliko” đã đến với Bắc Việt Nam, rất được yêu thích bởi những người như ông cậu nhạc sĩ của tôi hay thế hệ trẻ hơn – liệt sĩ Đặng Thùy Trâm, Nguyễn Văn Thạc... Chị Đặng Thùy Trâm ghi lại trong quyển nhật ký của mình là chị đặc biệt thích và hay hát bài này. Tác giả Phan Liên Khê có bài thơ rất xúc động về chị Đặng Thùy Trâm:

SU-LI-CÔ TRỞ VỀ

Có một người con gái
Mang tên Đặng Thùy Trâm
Vẫn còn đây mãi mãi
Nụ cười tuổi thanh xuân.

Những đêm thanh gió mát
Trên đường phố Thủ đô,
Đặng Thùy Trâm vẫn hát
Bài ca Su-li-cô.

Su-li-cô ở đâu
Giữa mùa đông tuyết trắng?
Dù hỏi đến người nào 
Cũng nhìn anh im lặng.

Ngày ngày chàng trai ấy
Đi tìm mộ người yêu
Nhưng rồi anh chỉ thấy
Trong Khúc ca ban chiều.

Xót xa nàng thiếu nữ
Ra đi mãi không về,
Cảm thương anh lính trẻ
Mang nỗi buồn tái tê.

Thế rồi người con gái
Khoác ba lô lên đường.
Khúc ca còn đọng lại 
Giữa lòng người hậu phương.

Mang trái tim Hà Nội
Đến với chiến trường xa,
Trong vòng tay đồng đội
Anh chị em một nhà.

Chỉ một khu rừng nhỏ
Đã mấy lần mưa bom,
Giặc tràn lên Đức Phổ
Súng chắc tay chống càn.

Chị giành lại sự sống
Cho biết mấy thương binh,
Lệ bao lần nhỏ xuống
Khi bạn mình hy sinh?

Những trang viết có lửa
Ghi chép tại chiến trường
Có bom rơi đạn nổ,
Và tình yêu quê hương…

Ba lăm năm lưu lạc
Cuốn nhật ký trở về,
Mẹ già như gặp mặt
Con mình, Su-li-cô.

Su-li-cô trở về
Êm đềm trong tiếng hát,
Su-li-cô trở về
Thành ngôi sao không tắt.

Thật khó mà tìm được bài hát nào đẹp mà buồn như thế - Toto Cutugno hát nó trên quê hương Suliko:
https://www.youtube.com/watch?v=11feT_JuFvo

Câu chuyện bản quyền của bài hát này đã trở thành “muôn thuở” bời cho đến tận bây giờ tên của tác giả nhạc và ca sĩ đầu tiên Varinka Tsereteli vẫn rất hay bị người đời cố tình bỏ qua. Nhưng thôi, bà đã để lại cho đời một tác phẩm tuyệt vời, là niềm tự hào cho nền âm nhạc Gruzia:
Nana Mouscouri hát bằng tiếng Pháp:
https://www.youtube.com/watch?v=4DQH_46yfrA

Có lẽ đã đến lúc chúng ta hát lại bài hát yêu thích của cha anh chúng ta, “Suliko”?

(Ghi chú: đã tham khảo nguồn: 
http://baicadicungnamthang.net/bai-hat/xuliko-2993.html
http://www.studentkgu.vn/for…/posts/id_326/title_Sulico-em-u )