Hoàn cảnh ra đời của cuốn sách tương đối đặc biệt và cũng là một duyên may. Vào cuối năm 2021, trong chuỗi sự kiện kỷ niệm 65 năm thành lập Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam, Viện Âm nhạc lên kế hoạch tổ chức cuộc Hội thảo khoa học mang tên Hoàng Vân Nhạc và Đời. Tuy nhiên, trong điều kiện hạn chế về tình hình dịch bệnh, do chưa tổ chức được, nên cuốn này có thể coi là Kỷ yếu của cuộc Hội thảo đó.
Lần đầu tiên, gần hai mươi bài khảo cứu về nhiều khía cạnh trong tác phẩm của Hoàng Vân được tập hợp trong một cuốn sách, giúp chúng ta có được cái nhìn, bước đầu nhưng cũng là tổng hợp, về phong cách Hoàng Vân, về hoàn cảnh lịch sử và cảm xúc, hoàn cảnh sinh hoạt âm nhạc đương đại với sự ra đời, vai trò, vị trí, đóng góp của những tác phẩm chủ chốt.
Cuốn sách bao gồm hai phần (Nhạc và Đời) và Phụ lục.
Phần một (Nhạc) bao gồm những bài viết khoa học phân tích, đánh giá về các khía cạnh khác nhau trong các tác phẩm thuộc cả hai lĩnh vực: nhạc có lời và khí nhạc của nhạc sĩ Hoàng Vân, đem tới cho độc giả một cái nhìn tương đối khái quát về phong cách, ngôn ngữ âm nhạc của nhạc sĩ. Đó là một Hoàng Vân muôn hình muôn vẻ, giàu cảm xúc khi sáng tác ca khúc - hoành tráng trong ngợi ca, dịu dàng thủ thỉ trong tình ca, đậm chất trữ tình trong ngành ca và tỉnh ca, tươi vui nhí nhảnh trong nhạc thiếu nhi…; một Hoàng Vân tiên phong, mới mẻ trong tư duy, độc đáo trong bút pháp sáng tác, nhuần nhuyễn, khéo léo trong phối khí ở các tác phẩm khí nhạc.
Phần hai (Đời) không phải là những phân tích, nhận định khoa học, lý tính. Đây là sự chia sẻ với độc giả những tình cảm, cảm nhận của bạn bè, đồng nghiệp, nhà phê bình - nghiên cứu, nhà báo, người yêu nhạc đối với âm nhạc và con người Hoàng Vân qua các trang viết trên báo chí, những cuộc phỏng vấn, nói chuyện….
Bên cạnh hai phần chính, một phần nội dung có giá trị tư liệu cao là Phụ lục, chứa đựng toàn bộ thành quả dày công sưu tập của gia đình nhạc sĩ cho đến thời điểm hiện nay.
(Theo Lời tựa của cuốn sách).
Qua những bài viết, chúng ta thấy nổi trội lên một Hoàng Vân với bút pháp muôn màu muôn vẻ: hoành tráng trong ngợi ca, dịu dàng thủ thỉ trong tình ca, đậm chất trữ tình trong ngành ca và tỉnh ca, tươi vui nhí nhảnh trong nhạc thiếu nhi… Trong những thể loại tác phẩm lớn và hàn lâm như trường ca, hợp xướng, tác phẩm khí nhạc, phần kỹ thuật và phần nghệ thuật khéo léo đan quyện vào nhau và kết quả âm nhạc luôn luôn ở điểm hẹn, luôn luôn cho người thưởng thức dồi dào cảm xúc. Tính độc đáo trong bút pháp, tính tiên phong, tư duy dàn nhạc trong phong cách, thủ pháp sáng tác và phối khí, tính đa dạng về đề tài là những đặc điểm nổi bật trong sáng tác của Hoàng Vân.
Những bài viết cũng đã hé lộ cho chúng ta một phần vai trò của âm nhạc trong lịch sử, lịch sử viết bằng âm nhạc và lịch sử các tác phẩm cũng như vai trò của những tác phẩm trong bối cảnh lịch sử đó, tính thời sự, tính nghệ thuật, âm hưởng dân ca, thế giới của thanh thiếu niên, các tác phẩm hàn lâm. Đặc biệt là công tác gìn giữ và dự án về phát triển tiềm năng các tác phẩm của nhạc sĩ và nhà soạn nhạc Hoàng Vân cũng được đề cập dưới những góc nhìn mới mẻ và đa dạng, bởi các tác giả đến từ nhiều môi trường trong hệ sinh thái của nền âm nhạc Việt Nam. Đó là những nhà nghiên cứu thuộc nhiều thế hệ, nhạc sĩ, nhà sản xuất âm nhạc, nhạc trưởng, nhà sư phạm, nhà văn.., mở ra một môi trường thảo luận sinh động, cho khán giả được tiếp cận tác phẩm của Hoàng Vân dưới những góc nhìn sắc bén và phong phú.
Đây cũng là dịp để chúng ta tìm hiểu thêm về một con người của nghệ thuật, của Cầm Kỳ Thi Họa qua một số trích lục báo chí và bài viết đã xuất bản trước đây, cho phép chúng ta thấy được một phần những giao lưu và ảnh hưởng văn hóa đã làm nên tính cách của nhạc sĩ – nhà soạn nhạc Hoàng Vân và âm nhạc của ông.
Hoàng Vân Nhạc và Đời là bước đầu tiên trong công tác phân tích và nghiên cứu tác phẩm của nhạc sĩ. Vẫn còn thiếu những bài khảo cứu về âm nhạc Hoàng Vân viết cho sân khấu, cho điện ảnh, những khảo luận về những tác phẩm chưa công bố… Tuy nhiên, "vạn sự khởi đầu nan", chúng tôi hy vọng rằng sẽ có dịp tiếp tục cổ súy cho những khảo cứu về tác phẩm của ông dưới nhiều hình thức trong tương lai.
ĐĂNG BÌNH LUẬN