Tác giả: Nguyễn Thị Minh Châu

Hà Nội sở hữu nhiều bài hát đến mức cánh báo chí với tinh thần tự tôn dân tộc đã không ngại ngần khẳng định thành phố hơn ngàn năm tuổi của ta là thủ đô có nhiều bài hát nhất thế giới. Trong khối tài sản đồ sộ về Hà Nội đó có thể tìm thấy không ít bài ngợi ca mùa xuân. Một trong những địa danh của Hà Thành được hát lên nhiều nhất là Hồ Tây, nhưng về làng lúa làng hoa Tây Hồ mà nhiều người thuộc nằm lòng chắc chỉ có một Mùa xuân làng lúa, làng hoa của nhạc sĩ Ngọc Khuê.

Ngày ấy Hà Nội rất nhiều màu xanh:  xanh sông hồ, xanh cỏ cây, xanh ruộng vườn… Từ trung tâm thành phố đạp xe nhoáng cái đã tới làng hoa ven hồ bốn mùa ngào ngạt hương sắc, dấn thêm nữa là bát ngát cánh đồng ven đê lúc mơn mởn mướt xanh, lúc trĩu bông ruộm vàng. Hoa ấy, lúa ấy đã khơi dậy cảm xúc dào dạt tình đất tình người. Có một người lính từ lâu vẫn ấp ủ dự định họa lại cảnh sắc thanh bình đến nao lòng ấy bằng âm thanh. Những nét nhạc đầu tiên hiện lên dần theo vòng quay bánh xe lượn quanh con đường ven hồ vào một chiều đông, nhưng lời ca lại hướng tới mùa xuân - mùa đơm hoa kết hạt chẳng những cây cối mà cả tình yêu nữa. Tình yêu đôi lứa được gửi vào tình lúa tình hoa, ẩn dụ ý nhị cho sự kết hợp hài hòa giữa thể chất lành mạnh và tâm hồn thuần khiết, giữa đời sống vật chất với văn hóa tinh thần của mảnh đất thanh lịch nho nhã. Anh như cây lúa nuôi dưỡng sự sống con người và em là bông hoa làm đẹp cho đời. “Hạnh phúc trên đôi tay” của chàng Lúa nàng Hoa đáng được trân trọng nâng niu để mãi nhớ những người gieo mầm cho “tình ca đơm hoa từ lòng đất”.

Với hình thức hai đoạn đơn ab không tái hiện, tính thống nhất tổng thể được hình thành từ vài điểm nhấn. Trước tiên là sự duy trì chỉ một mẫu hình tiết tấu ở đoạn a: âm hình tiết tấu câu đầu “Bên lúa, anh bên lúa/ Cánh đồng làng ven đê” được lặp lại gần như nguyên vẹn ở ba câu sau. Trong đó hai từ “anh bên” ứng với chùm bốn nốt đơn được sử dụng như hạt nhân phát triển. Cũng như các nốt lướt, nét luyến láy chùm bốn này làm cho giai điệu nhịp 6/8 càng thêm mềm mại và cái “chiêu” học từ ông bà ta thật hiệu nghiệm để câu hát trở nên mượt mà duyên dáng như câu dân ca.

Cũng gần với dân ca là cấu trúc tự do của đoạn b, phá vỡ kết cấu vuông vắn cân đối ở đoạn a. Không phát triển đi dần lên đỉnh điểm cao trào như lẽ thường mà ngược lại, giai điệu đoạn b bắt ngay vào nốt cao nhất (f₁) rồi từ từ hạ xuống nốt thấp nhất (c). Hạt nhân phát triển ở đây là ba âm đi xuống liền bậc fa-mi-rê (ở điệu rê thứ tự nhiên). Motif này được đay đi đay lại “lúa ơi thơm ngát cho em hát cùng người” trước khi hòa trộn cùng các âm trùng và các quãng đặc trưng ngũ cung “sóng lấp lánh mặt hồ cho hoa em ngào ngạt…”. Cứ thế, các câu hát nối nhau đổ xuống, tựa như sóng gợn trên mặt hồ, hoặc sóng trên biển lúa nghiêng ngả dập dờn theo gió. Motif ba âm đi xuống liền bậc tiếp tục ẩn trong mấy nhịp kết trở lại đỉnh điểm cao trào “đôi lứa tình yêu mùa xuân” và kết thúc bằng các nốt fa-mi-rê được nhấn vào đầu nhịp với các từ khóa “lúa - hoa - xuân”.

Về các quãng đặc trưng ngũ cung, vai trò tạo điểm nhấn thống nhất toàn bài thuộc về quãng 4. Bước nhảy lên quãng 4 thường rơi vào các từ chủ chốt trong nội dung lời ca: Hồ Tây (ba lần), mùa xuân (hai lần), tình yêu và tình ca. Với nhiều lần gọi tên mùa xuân, bài hát ban đầu là Làng lúa làng hoa được góp ý đổi thành Mùa xuân làng lúa, làng hoa khi thu âm lần đầu tiên tại Đài Tiếng nói Việt Nam năm 1981. Từ đó, danh mục ca khúc xuân Hà Nội có thêm một tác phẩm được công chúng yêu thích và tác giả của nó có thêm biệt danh “ông Làng lúa làng hoa”.

Mùa xuân làng lúa, làng hoa gắn với tên tuổi NSND Thanh Hoa, tiếp đến là các ca sĩ thế hệ sau: Trung Anh, Tố Nga, Mỹ Lệ... Có tên trong top 10 bài hát hay nhất về Hà Nội, trong top 20 bài hát hay nhất về nông nghiệp và nông thôn Việt Nam, ca khúc này đã giúp tác giả đoạt nhiều giải thưởng, đáng kể nhất là Giải thưởng Nhà nước năm 2012.

Hơn bốn thập kỷ qua, Mùa xuân làng lúa, làng hoa được hát không chỉ mỗi độ xuân về, bởi đây còn là bài ca đẹp về Thủ đô, về tuổi trẻ và tình yêu, bởi sự lan tỏa cảm giác ấm áp, lạc quan, yêu đời, yêu người. Từng có những bạn trẻ thành đôi chính nhờ sự kết nối bằng âm nhạc của “sợi tơ hồng” Làng lúa làng hoa. Đây còn là ký ức thanh xuân thương nhớ của bao người vẫn nặng lòng với Hà Nội một thời chưa xa mộc mạc yên ả, chưa bị cơn lốc đô thị hóa xóa sổ những làng lúa làng hoa. May thay vẻ đẹp bình dị nên thơ của Hà Nội ngày ấy đã trở thành vĩnh cửu trong bài ca đi cùng năm tháng, bài ca kết tinh từ rung động của riêng một người mà mọi người đều có thể nhận thấy mình trong đó.