Tác giả: Thanh Nhã

Chiều 9/8/2025, tại Nhà hát Chèo Việt Nam, đã diễn ra Tọa đàm “Nhà giáo Nhân dân, nhạc sĩ Hoàng Kiều với sự phát triển nghệ thuật sân khấu - âm nhạc chèo”, do Hội Nhạc sĩ Việt Nam, Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam, Viện Nghiên cứu bảo tồn và phát triển Văn hóa dân tộc, Nhà hát Chèo Việt Nam cùng gia đình cố nhạc sĩ… tổ chức, nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh Nhà giáo Nhân dân, nhạc sĩ Hoàng Kiều.

Dự tọa đàm có: PGS.TS, nhạc sĩ Đỗ Hồng Quân - Chủ tịch Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật Việt Nam; NSND Trịnh Thúy Mùi - Phó Chủ tịch tịch Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật Việt Nam, Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam; TS, nhà viết kịch Nguyễn Đăng Chương - Phó Chủ tịch Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam; NSND Quốc Chiêm - Chủ tịch Liên hiệp Văn học nghệ thuật TP Hà Nội; NSƯT, nhạc sĩ Thế Phiệt - Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc; Nhà nghiên cứu, nhà báo Nguyễn Thế Khoa - Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu bảo tồn và phát huy văn hóa dân tộc, Tổng Biên tập Tạp chí Văn hiến Việt Nam; TS Phạm Trí Thành - Chủ tịch Hội đồng trường Đại học Sân khấu và Điện ảnh Hà Nội; NSND Lê Chức; NSND Văn Chương - Trưởng Ban Văn học nghệ thuật VOV3 Đài Tiếng nói Việt Nam; NSND Thu Huyền - Phó Giám đốc phụ trách Nhà hát Chèo Hà Nội; NSND Đoàn Lê - Nguyên Giám đốc Nhà hát Chèo Quân đội; NSND Quốc Trượng - nguyên Giám đốc Nhà hát Chèo Quân đội; TS, Đại tá Nguyễn Thị Thanh Nga - Phó Chủ nhiệm khoa Sân khấu Điện ảnh, Trường Đại học Văn hóa nghệ thuật Quân đội; PGS.TS Hà Hoa - Nhà nghiên cứu nghệ thuật Chèo, giảng viên cao cấp Trường Đại học Đại Nam; đại diện lãnh đạo các trường nghệ thuật: Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam; Trường Cao đẳng văn hóa nghệ thuật, nhà hát chèo: Thái Bình, Ninh Bình, Bắc Ninh, Thanh Hóa… các nhà quản lý, nghiên cứu, các học giả, soạn giả, ký giả, các nhà báo, nghiên cứu văn hóa trong lĩnh vực sân khấu và âm nhạc…

Về phía Hội Nhạc sĩ Việt Nam có: Thiếu tướng, nhạc sĩ Nguyễn Đức Trịnh - Chủ tịch Hội; NSND Nguyễn Quang Vinh - Ủy viên Ban Chấp hành, Chủ tịch Hội Âm nhạc Hà Nội; nhạc sĩ Trần Nhật Dương - Ủy viên Ban Thường vụ, Trưởng Ban Kiểm tra, các nhạc sĩ, nghệ sĩ Hà Nội và một số địa phương…

Khai mạc Tọa đàm, Thiếu tướng, nhạc sĩ Nguyễn Đức Trịnh trình bày đề dẫn, đã nhận định: Tọa đàm “Nhà giáo Nhân dân, nhạc sĩ Hoàng Kiều với sự phát triển của sân khấu, âm nhạc chèo” kỷ niệm 100 năm ngày sinh của NGND.NS Hoàng Kiều nhằm khắc sâu về chân dung cũng như sự nghiệp hoạt động, những đóng góp lớn của NGND.NS Hoàng Kiều cho nền nghệ thuật âm nhạc và sân khấu nước nhà. Đồng thời giúp công chúng thấy rõ hơn một “cây đại thụ” của sân khấu, âm nhạc Việt Nam trong cuộc sống đời thường, để hiểu toàn diện hơn về chân dung của ông.

Nhà giáo Nhân dân, nhạc sĩ Hoàng Kiều (1925 - 2005) tên thật là Tạ Khắc Kế, quê ở Hưng Yên, sinh tại Hà Nội. Ông là một nhà quản lý, nhà sư phạm, sáng tác âm nhạc, sáng tác kịch bản và nhà nghiên cứu khoa học xuất sắc. Ông có nhiều đóng góp to lớn và để lại ấn tượng sâu sắc cho sự nghiệp kế thừa và phát triển âm nhạc dân tộc, nghệ thuật sân khấu truyền thống Việt Nam nửa cuối thế kỷ XX đầu thế kỷ XXI. 

Có thể khái quát, hoạt động và những đóng góp của Nhà giáo Nhân dân, nhạc sĩ Hoàng Kiều cho sân khấu Chèo thể hiện trên nhiều phương diện, từ sáng tác âm nhạc cho đến viết kịch bản, đạo diễn, nghiên cứu khoa học và đào tạo nghệ sĩ Chèo. Trong đó, ba lĩnh vực nổi trội nhất đó là những cống hiến của ông cho âm nhạc Chèo, cho việc nghiên cứu khoa học về Chèo và đào tạo các nghệ sĩ Chèo cho sân khấu chèo hiện đại.

NGND.NS Hoàng Kiều có hơn nửa thế kỷ gắn bó với nghệ thuật sân khấu kịch hát truyền thống, trên 30 năm làm công tác giảng dạy và là một trong những người có công đào tạo hầu hết các nhạc công, cán bộ chỉ huy và sáng tác nhạc Chèo. Được tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật cùng nhiều huân chương, huy chương cao quý của Đảng và Nhà nước. NGND.NS Hoàng Kiều đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng đồng nghiệp, học trò và những người yêu mến nghệ thuật sân khấu Chèo. Từ những  giáo trình, công trình nghiên cứu công phu, những vở Chèo mang đậm hồn cốt dân gian đến những giai điệu đầy rung cảm - tất cả đều là kết tinh của một đời lao động nghệ thuật nghiêm túc, đầy tâm huyết. Không chỉ gìn giữ giá trị truyền thống, NGND.NS Hoàng Kiều đã góp phần làm mới, lan tỏa và nâng tầm nghệ thuật Chèo trong hơi thở đời sống xã hội đương đại. Ông là người thắp lửa, truyền cảm hứng và nâng đỡ biết bao thế hệ kế cận. Những đóng góp âm thầm nhưng lớn lao của ông sẽ còn được ghi nhớ và trân trọng như một phần không thể thiếu trong dòng chảy phát triển của nghệ thuật chèo nói riêng, văn hóa dân tộc nói chung. 

Trong bối cảnh Chèo đang nỗ lực tìm chỗ đứng trong đời sống hiện đại, thì việc nhìn lại tư tưởng nghệ thuật và di sản của Hoàng Kiều là điều cần thiết. Không phải để sao chép lại, mà để học cách giữ lấy bản sắc trong sáng tạo, dũng cảm trong đổi mới, và thấu hiểu truyền thống bằng con mắt của người làm nghề sâu sắc. Đó chính là tinh thần Hoàng Kiều - một tinh thần mẫu mực cho nghệ sĩ sân khấu dân tộc, cho âm nhạc dân tộc cổ truyền hôm nay và mai sau…”.

Đoàn Chủ tọa: Thiếu tướng, nhạc sĩ Nguyễn Đức Trịnh; Nhà viết kịch Nguyễn Đăng Chương; Nhạc sĩ, NSƯT Nguyễn Thế Phiệt; PGS.TS Hà Hoa; NSND Lê Tuấn Cường

Nội dung Tọa đàm bao gồm 4 phần chính. Phần I: Những đóng góp của Nhà giáo Nhân dân, nhạc sĩ Hoàng Kiều cho nghệ thuật sân khấu Chèo Việt Nam: Với các bài tham luận “Những đóng góp to lớn của nhạc sĩ, nhà giáo nhân dân Hoàng Kiều cho sự kế thừa và phát triển sân khấu chèo Việt Nam cuối thế kỷ XX đầu thế kỷ XXI” của TS. Trần Đình Ngôn; “Nhà giáo nhân dân Hoàng Kiều - Người thầy của sự nghiệp đào tạo sân khấu kịch hát dân tộc” của TS. Phạm Trí Thành; “Thầy tôi - nhà giáo nhân dân, nhạc sĩ Hoàng Kiều” của TS. Nguyễn Thị Thanh Phương; “Nhà giáo nhân dân, nhạc sĩ Hoàng Kiều người giữ hồn chèo đất Việt” của nhạc sĩ Khắc Hiến; “Mấy suy nghĩ về đóng góp của nhà giáo nhân dân, nhạc sĩ Hoàng Kiều cho nghệ thuật chèo, từ góc độ âm nhạc” của nhạc sĩ Nguyễn Quang Long; “Nhà giáo nhân dân, nhạc sĩ Hoàng Kiều với lớp hậu sinh” của soạn giả, nhà báo, Th.S. Mai Văn Lạng…

Bài viết sâu sắc của TS Trần Đình Ngôn, người được gọi là ông “Vua chèo” Việt Nam với kho sáng tác khổng lồ các vở chèo, của TS Phạm Trí Thành, TS Nguyễn Thị Thanh Phương, nhạc sĩ Khắc Hiền, nhạc sĩ - nhà nghiên cứu lý luận âm nhạc Nguyễn Quang Long, soạn giả - nhà báo, Th.S. Mai Văn Lạng… đã làm nổi bật những cống hiến và dấu ấn của NGND.NS Hoàng Kiều đối với nghệ thuật sân khấu chèo Việt Nam. Nhiều đánh giá đã cho thấy sự cống hiến cũng như vai trò xây dựng nền móng của NGND.NS Hoàng Kiều trong sự phát triển của sân khấu chèo, đặc biệt là việc sáng tác âm nhạc cho các vở chèo. Chính nhờ việc sáng tác âm nhạc cho sân khấu chèo đã góp phần đưa nghệ thuật chèo bước đến một giai đoạn phát triển mới, hiện đại hơn và hấp dẫn hơn.

TS Trần Đình Ngôn khẳng định vai trò của NGND.NS Hoàng Kiều đối với sân khấu chèo, trong đó có vai trò là người đầu tiên sáng tác nhạc nền cho chèo: “Nhạc sĩ Hoàng Kiều là một trong những nhạc sĩ đi đầu trong việc ghi chép, sưu tập các làn điệu Chèo cổ từ các nghệ nhân, sau đó nghiên cứu biên soạn thành sách. Đồng thời, ông cũng là người đầu tiên sáng tác nhạc nền cho các vở Chèo cổ được chỉnh lý, cải biên, cũng như một số vở chèo đề tài mới. Những sáng tác của các ông trong các vở diễn “Súy Vân” cải biên, “Quan Âm Thị Kính” đã trở thành khuôn mẫu cho các nhạc sĩ thế hệ đàn em đi theo. Bên cạnh đó, ông cũng là một trong những người đầu tiên sáng tác những làn điệu Chèo mới trên cơ sở nguyên tắc cấu trúc của làn điệu Chèo cổ và sự thành công ấy đã mở ra một trào lưu cho các nhạc sĩ viết cho Chèo sau này”.

TS Phạm Trí Thành (Chủ tịch Hội đồng Trường Đại học Sân khấu và Điện ảnh Hà Nội) bàn về niềm đam mê chèo, sân khấu của NGND.NS Hoàng Kiều, đặc biệt là vai trò và tâm huyết trong đào tạo những nghệ sĩ mới cho chèo. Năm 1980, Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh Hà Nội được thành lập, NGND Hoàng Kiều được mời về giữ chức Phó Hiệu trưởng và Trưởng khoa Kịch hát dân tộc. Khoa Kịch hát dân tộc bắt đầu sự nghiệp đào tạo ở bậc đại học. Người chèo lái đầu tiên chính là NGND Hoàng Kiều. Với định hướng đào tạo phù hợp cho sân khấu kịch hát dân tộc trong thời kỳ này và sau này, khoa đã đào tạo ra rất nhiều nghệ sĩ chèo nổi tiếng, tài danh, góp phần đưa sân khấu chèo phát triển rực rỡ. “Từ những bước đi đầu tiên ấy cho đến ngày hôm nay vẫn được Thày - NGND Hoàng Kiều dìu dắt và định hướng. Các lớp học trò nhất là những nhạc sĩ và lãnh đạo các đơn vị đào tạo, biểu diễn vẫn luôn có thói quen là luôn đến tâm sự, chia sẻ hỏi ý kiến của thày những khi có những vấn đề về chuyên môn cần giải quyết. Hình ảnh người thày kính yêu với nỗi niềm đau đáu cho một nghệ thuật truyền thống dân tộc, âm nhạc dân tộc luôn là kim chỉ nam cho các công việc của các thế hệ nghệ sĩ sau này”.  

TS Nguyễn Thị Thanh Phương (Nguyên cán bộ nghiên cứu - Viện Sân khấu Việt Nam) còn bổ sung thêm về các lĩnh vực sáng tác của NGND.NS Hoàng Kiều, bên cạnh chèo, thể loại kịch hát dân tộc ông cũng có nhiều đóng góp ở các thể loại sân khấu: Tuồng, Chèo, Cải lương, Ca kịch bài chòi, kịch hát Nghệ Tĩnh... trong các kỳ liên hoan, hội diễn, không ít các tác phẩm của ông được nhận giải. Đặc biệt, NGND.NS Hoàng Kiều để lại nhiều công trình nghiên cứu giá trị, có ý nghĩa khoa học về mặt thực tiễn cũng như lý luận. Năm 2001, khi đã bước vào tuổi 76, nhạc sĩ Hoàng Kiều đã ra mắt hai cuốn sách “Tìm hiểu các làn điệu Chèo cổ” (dày 700 trang với 170 làn điệu ), cuốn “Thanh điệu tiếng Việt và âm nhạc cổ truyền” (dày 500 trang). Trong đó cuốn “Tìm hiểu các làn điệu Chèo cổ” là công trình tập hợp tất cả những vấn đề nghiên cứu âm nhạc Chèo cổ mà tác giả Hoàng Kiều bắt đầu tiến hành từ những năm 60 của thế kỷ trước. Cuốn sách “Thanh điệu tiếng Việt và âm nhạc cổ truyền” thể hiện sự uyên bác của một nhà dân tộc nhạc học qua những kiến thức về nhạc luật, ngôn ngữ học, dân tộc học, luật thi ca, dịch học, về lịch sử, phong tục tập quán của dân tộc Việt. Qua lăng kính của dân ca, hò, lý, chèo… âm nhạc truyền thống Việt Nam dần hiện ra vẹn nguyên, tươi mới.

TS Nguyễn Thị Thanh Phương khẳng định: “Có trên 30 năm làm công tác giảng dạy và là một trong những người có công đào tạo hầu hết các nhạc công, cán bộ chỉ huy và sáng tác nhạc Chèo. Được tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật cùng nhiều huân chương, huy chương cao quý của Đảng và Nhà nước. NGND.NS Hoàng Kiều đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng đồng nghiệp, học trò và những người yêu mến nghệ thuật sân khấu Chèo. Từ những  giáo trình, công trình nghiên cứu công phu, những vở Chèo mang đậm hồn cốt dân gian đến những giai điệu đầy rung cảm - tất cả đều là kết tinh của một đời lao động nghệ thuật nghiêm túc, đầy tâm huyết. Không chỉ gìn giữ giá trị truyền thống, thầy đã góp phần làm mới, lan tỏa và nâng tầm nghệ thuật Chèo trong hơi thở đời sống xã hội đương đại”.

Nhà nghiên cứu lý luận âm nhạc Nguyễn Quang Long đã có những nhìn nhận, phân tích về đóng góp, dấu ấn của NGND.NS Hoàng Kiều cho sân khấu Chèo, trong đó nhấn mạnh đến vai trò người mở đường, đặt nền móng, góp phần định hình ngôn ngữ âm nhạc cho Chèo hiện đại cả về tư duy lẫn phương pháp. Vở Chèo “Súy Vân” mà ông là tác giả âm nhạc là một dấu mốc nghệ thuật, nơi ông đưa Chèo tới đỉnh cao biểu cảm bằng âm nhạc: “Với nhạc sĩ Hoàng Kiều, thành quả của những sáng tạo mang dấu ấn riêng ông đã trở thành đóng góp lớn góp phần tạo nên tính chính quy, tạo nên diện mạo cho nghệ thuật Chèo chuyên nghiệp nói chung, âm nhạc trong nghệ thuật Chèo nói riêng. Cũng thông qua những sáng tạo của mình, ông còn góp phần định hình và định hướng về: Cấu trúc âm nhạc trong một vở Chèo; Vai trò của nhạc cụ và biên chế dàn nhạc; Kỹ thuật viết bè và tổ chức hòa âm cho hát Chèo; Sáng tạo làn điệu mới trên nền ngôn ngữ cổ truyền… Đến nay những điều này vẫn là kim chỉ nam trong đào tạo, dàn dựng và sáng tác âm nhạc các vở chèo chuyên nghiệp”.

Nhà báo Mai Văn Lạng, với cảm nghĩ: Là lớp hậu sinh, khi ông thi đỗ vào Trường Đại học Sân khấu điện ảnh Hà Nội, thì thầy Hoàng Kiều đã nghỉ hưu nhưng thầy vẫn dậy thỉnh giảng tại các khoa kịch hát dân tộc, các lớp chèo, tuổng, cải lương… Vốn say mê chèo, tôi học và đọc sách của thầy Hoàng Kiều “Tìm hiểu các làn điệu chèo cổ”, “Tìm hiểu sân khấu chèo cổ”… sau đó tôi được gặp, được trò chuyện với nhà giáo Hoàng Kiều, thấy ông bình dị, khiêm nhường, nói chuyện mộc mạc chân thành, ấm áp… thầy là người truyền lửa để tôi yêu chèo đến đắm say…

Phần II: Sự sáng tạo độc đáo và thành công về âm nhạc của nhạc sĩ Hoàng Kiều trong vở chèo “Súy Vân”: Với các bài tham luận: “Đóng góp của nhà giáo nhân dân, nhạc sĩ Hoàng Kiều cho nghệ thuật chèo là đỉnh cao” của TS.NSND Thanh Ngoan; “Súy Vân - đồng hành suốt cuộc đời nghệ thuật của tôi” của NSND Thúy Ngần; “Dàn dựng vở Súy Vân của đạo diễn Trần Bảng - Âm nhạc Hoàng Kiều” của TS.ĐD.NSND Lê Tuấn Cường; “Bố Kiều là thần tượng của tôi” của nhạc sĩ Giáng Son; “Sự ảnh hưởng của âm nhạc Hoàng Kiều trong chèo hiện đại” của nhạc sĩ, NSƯT Đào Tuấn Hải; “Thầy Hoàng Kiều - một nhạc sĩ tài hoa” của NSND Đoàn Thanh Bình; “Sáng tác âm nhạc của nhạc sĩ - NGND Hoàng Kiều trong vở chèo Súy Vân của Nhà hát Chèo Việt Nam” của NS.Th.S. Dương Thanh Nam… Ở phần này, một lần nữa các chuyên gia, các nghệ sĩ chèo nhắc nhớ và tiếp tục khẳng định giá trị, vai trò đặt nền móng trong sáng tác âm nhạc trong các vở chèo của NGND.NS Hoàng Kiều.

Trong đó, Đạo diễn, TS.NSND Thanh Ngoan (Giám đốc Trung tâm Bảo tồn Nghệ thuật Biểu diễn Truyền thống Việt Nam) khẳng định, đóng góp của NGND.NS Hoàng Kiều cho sân khấu chèo là đỉnh cao. NSND Thanh Ngoan đồng thời đã có những phân tích hết sức kỹ lưỡng về đóng góp của NGND.NS Hoàng Kiều trong chèo nói chung, vở “Súy Vân” nói riêng. Trong dòng chảy của Chèo hiện đại, có thể nói, ông là một trong những người đặt nền móng cho một lối viết nhạc sân khấu mẫu mực, đầy sáng tạo mà vẫn giữ được bản sắc truyền thống. NSND Thanh Ngoan kể, khi còn trẻ, bước chân vào Nhà hát Chèo Việt Nam, lần đầu tiếp cận vở “Súy Vân” chị đã lầm tưởng đây là một vở Chèo cổ. Theo chị, sự vận dụng âm nhạc của NGND.NS Hoàng Kiều ở đây đạt đến mức nhuần nhuyễn, hài hòa đến từng chi tiết, khiến cho người xem, người diễn có thể cảm nhận như đang sống trong không gian Chèo truyền thống đích thực: “Âm nhạc của ông trong vở này không đơn thuần là phần phụ trợ, mà đã trở thành một phần linh hồn của vở diễn, góp phần tạo nên thành công rực rỡ của Súy Vân và khẳng định tài năng sáng tạo ở đỉnh cao. Sau này, khi có điều kiện nghiên cứu sâu hơn, tôi mới nhận ra Súy Vân chính là kết tinh của một ê-kíp nghệ thuật đỉnh cao thời đó - một cuộc cách mạng thực sự trong nghệ thuật Chèo”.

Trích đoạn trong vở “Súy Vân”, biểu diễn: NSND Thúy Ngần, NSND Thanh Hoài, NSND Thanh Bình, NSND Thanh Ngoan

Từ góc độ một nhạc sĩ, một học trò và đồng thời là đồng nghiệp thuộc thế hệ sau, Nhạc sĩ, NSƯT Đào Tuấn Hải trong bài tham luận “Sự ảnh hưởng của âm nhạc Hoàng Kiều trong chèo hiện đại” đã có những phân tích sâu về đóng góp của NGND.NS Hoàng Kiều không chỉ trong những công trình, sáng tác cụ thể.

Nhạc sĩ, Th.S. Dương Thanh Nam có bài nghiên cứu công phu về “Sáng tác âm nhạc của nhạc sĩ - NGND Hoàng Kiều trong vở chèo súy vân của nhà hát chèo Việt Nam”. Có không ít trường hợp đặc biệt trong làng Chèo có cả hai vợ chồng cùng là học trò các lứa khác nhau của NGND.NS Hoàng Kiều như vợ chồng NSND Đoàn Thanh Bình và NSƯT Vũ Ngọc. NSND Đoàn Thanh Bình chia sẻ nhiều điều thú vị về âm nhạc của nhạc sĩ Hoàng Kiều qua góc nhìn của một nghệ sĩ gắn bó cả cuộc đời với nghệ thuật Chèo cả trong biểu diễn cũng như sư phạm. Bài tham luận của bà có tựa đề như một lời khẳng định: “Thầy Hoàng Kiều - một nhạc sĩ tài hoa”.

Trích đoạn “Tò Vò”, biểu diễn: NSND Thúy Ngần, NSND Thanh Hoài, NSND Thanh Bình, NSND Thanh Ngoan

Trích đoạn “Súy Vân”, biểu diễn: NSND Thúy Ngần

NSND Thúy Ngần (Nguyên diễn viên Nhà hát Chèo Việt Nam) cũng đã ôn lại những ký ức 40 năm gắn bó với “vai diễn cuộc đời” - Súy Vân.  Súy Vân cũng là một trong những vở diễn sáng đèn nhiều nhất của Nhà hát Chèo Việt Nam. Chị khẳng định, âm nhạc của vở “Súy Vân” hay đến mức cứ lần nào trình diễn chỉ cần nghe nhạc vừa vang lên, chị thuộc tới từ sắc thái âm nhạc gắn liền với từng động tác, có thể nói Thúy Ngần thuộc tới từng nốt nhạc, gắn với từng bước chân cho đến những xung đột kịch tính đầy mâu thuẫn trong nhân vật được âm nhạc đặc tả như thế nào và tất cả như dẫn dắt người diễn viên đi sâu vào nhân vật, nâng đỡ tâm hồn người diễn viên khi hóa thân vào nhân vật.

Đạo diễn - TS.NSND Lê Tuấn Cường phân tích sự đặc sắc của nhạc nền vở Súy Vân mà NGND.NS Hoàng Kiều sáng tác và cho rằng: “Đây là bước đột phá, hiện tượng của âm nhạc Chèo thế kỷ XX. Sau này nhiều nhà sáng tác âm nhạc cũng dựa vào đó để viết nên những vờ Chèo với đề tài lịch sử, dân gian, hiện đại có nhạc nền, hòa âm, phối khí, hát bè, nâng cung, hạ giọng làm phong phú thêm kho tàng âm nhạc dân gian Việt Nam. Có thể khẳng định nhạc sĩ NGND Hoàng Kiều đã sáng tác âm nhạc một vở diễn “Súy Vân” xuất sắc, khẳng định thương hiệu của Nhà hát Chèo Việt Nam với bạn nghề cả nước”.

Nhạc sĩ Giáng Son, con gái của NSND.NS Hoàng Kiều cũng đã bày tỏ sự kính trọng, thần tượng người cha tài giỏi của mình; niềm tự hào khi đã lớn lên và trưởng thành, thành công trong gia đình có bề dày nghệ thuật của mình. Bên cạnh những câu chuyện kể về một người cha - Hoàng Kiều - trong đời thường với niềm đam mê công việc, đam mê nghiên cứu bất tận, nhạc sĩ Giáng Son có những đánh giá về sự nghiệp của cha với tư cách một nhạc sĩ: “Tìm hiểu sâu hơn về sự nghiệp của bố Kiều, thực sự Giáng Son càng khâm phục vì ông là bậc thầy trong vấn đề lồng điệu của Chèo nói riêng, nghệ thuật truyền thống Bắc Bộ nói chung. Bố là người phối khí cự phách đầu tiên cho dàn nhạc Chèo và những vở diễn truyền thống. Mà ngày đó còn nhỏ, chưa có tri thức về âm nhạc, mình cứ tưởng là cổ nhưng không, rất rất hiện đại, điều hiện đại đó đã được bố viết từ rất lâu rồi. Thực ra, bố là người đi trước thời đại khi kết hợp âm nhạc dân tộc với những kỹ thuật sáng tác phối khí của âm nhạc cổ điển”.

Phần 3: Những câu chuyện nhỏ - kỷ niệm ấn tượng về NGND.NS Hoàng Kiều: Với các bài tham luận: “Người chồng hiền lành, mẫu mực và tài hoa” của nhà giáo, nghệ sĩ chèo Bích Ngọc; “Nhớ thầy” của NSND Trần Quốc Chiêm; “Xin được cảm ơn chèo, cảm ơn thầy Hoàng Kiều!” của TS.NSND Đỗ Quốc Hưng; “Nhớ mãi chuyến đi đường Trường Sơn phục vụ chiến sĩ cùng thầy Hoàng Kiều” của NSND Thanh Hoài; “Những kỷ niệm về nhà giáo nhân dân Hoàng Kiều” của nghệ sĩ Mai Tuyết Hoa; “Cảm nhận về nhà giáo nhân dân - nhạc sĩ Hoàng Kiều” của NSƯT.NS Hà Quang Hảo… Đây có lẽ là phần khá đặc biệt của một Tọa đàm mang tính chất khoa học, khi ôn lại những câu chuyện xung quanh cuộc sống, sự nghiệp của NGND.NS Hoàng Kiều, để thế hệ sau cũng như công chúng hiểu hơn về con người, nhân cách của ông.

Nhà giáo, nghệ sĩ chèo Bích Ngọc - vợ cố NGND.NS Hoàng Kiều, với phần chia sẻ hết sức tình cảm, tràn đầy yêu thương đã cho người đọc thấy hình ảnh bên ngoài công việc, NGND.NS Hoàng Kiều là người chồng, người cha tuyệt vời. Bà Bích Ngọc dành nhiều lời khen cho người bạn đời của mình.

NSND Trần Quốc Chiêm (Chủ tịch Hội Liên hiệp Văn học nghệ thuật TP Hà Nội) bày tỏ lòng kính nhớ đến người thầy của mình. Với ông, NGND.NS Hoàng Kiều chính là người đã tuyển ông vào lớp chèo và tận tình dạy dỗ, chỉ bảo cũng như các học trò để trở thành một nghệ sĩ chèo chân chính: “Thầy luôn cười và dặn tôi rằng: “Chèo không phải chỉ là hát, mà Chèo là kể chuyện, Chèo là ý tứ sâu xa... Nếu con không kể bằng trái tim mình, thì khán giả sẽ chẳng có ai nghe”. Từ câu nói ấy, tôi học hát bằng cả trái tim, học từng bước chân thư sinh, nam ngang, hề gậy, hề mồi, lão say, kép độc… từ ánh mắt của từng nhân vật trong Chèo. Thầy dạy nhiều lắm, những kiến thức của Chèo cổ, không chỉ là một bộ môn nghệ thuật biểu diễn mà là một đạo lý cuộc sống - Đạo của lòng trung, nghĩa, hiếu, tiết, liệt và tình người”.

TS.NSND Đỗ Quốc Hưng (Giám đốc Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam) ôn lại những năm tháng mình bén duyên với nghệ thuật Chèo, và đã được gặp những người thầy tuyệt vời trong đó có nhạc sĩ, NGND.NS Hoàng Kiều và người vợ của ông, nhà giáo Bích Ngọc. Sau khi đỗ vào lớp Chèo, NSND Quốc Hưng được thầy Kiều là người đầu tiên dạy kỹ thuật biểu diễn và cô Ngọc là người dạy múa đầu tiên cho anh. NSND Quốc Hưng đặc biệt nhớ bài dạy về ánh mắt, về cách biểu cảm và cách nhìn từ NGND.NS Hoàng Kiều. NSND Quốc Hưng cũng cho biết, khi chuyển hướng sang thanh nhạc và tiếp xúc với nghệ thuật Opera, những kiến thức học tập từ thầy Kiều, cô Ngọc cũng như từ nghệ thuật Chèo đã trở thành một lợi thế để anh phát huy khả năng của bản thân.

Phần 4: Những sáng tác - chấp bút kịch bản chèo và nghiên cứu khoa học tiêu biểu của NGND.NS Hoàng Kiều: Gồm những bài tham luận: “NGND, nhạc sĩ Hoàng Kiều - người tiên phong sự nghiệp bảo tồn và phát huy bản sắc của âm nhạc chèo, sân khấu dân tộc” của NSƯT, NS Nguyễn Thế Phiệt; “Sức sống vở chèo Lời ước nguyền của tác giả - NGND Hoàng Kiều trên sân khấu Nhà hát chèo Quân đội” của đạo diễn, NSND Đào Lê; “Thanh điệu tiếng Việt và âm nhạc cổ truyền của tác giả Hoàng Kiều: tổng quan, phân tích và ứng dụng” của TS Trần Thị Thu Hà; “Cảm nhận về thầy Hoàng Kiều qua tác phẩm Những làn điệu chèo cổ chọn lọc - góc nhìn của một người học trò thế hệ sau” của Th.S. NCS Nguyễn Thị Lệ Quyên; “Một góc nhìn về công trình thanh điệu tiếng Việt và âm nhạc cổ truyền của nhà giáo nhân dân - nhạc sĩ Hoàng Kiều” của PGS.TS Đinh Quang Trung; “Nhà giáo nhân dân - nhạc sĩ Hoàng Kiều nhà sư phạm tài hoa, nhà nghiên cứu khoa học xuất sắc” của PGS.TS Hà Hoa… Phần này bao gồm những ý kiến, bài viết về giá trị của các công trình nghiên cứu, các tác phẩm của NGND.NS Hoàng Kiều còn nguyên giá trị đến hôm nay và đang tiếp tục được ứng dụng, phát triển trong nghệ thuật cũng như trong giảng dạy, nghiên cứu khoa học…

Nói về vai trò tiên phong trong sự nghiệp bảo tồn và phát huy bản sắc âm nhạc Chèo, sân khấu dân tộc của NGND.NS Hoàng Kiều, NSƯT.NS Nguyễn Thế Phiệt (Phó Viện trưởng thường trực, Viện Nghiên cứu bảo tồn và phát huy Văn hóa dân tộc) người có cả cuộc đời hoạt động nghệ thuật gắn liền với Nhà hát Chèo Quân đội có nhận định hầu hết các vở diễn của tác giả Hoàng Kiều sáng tác đều đề cao khát vọng vươn lên của con người vượt qua mọi định kiến xã hội. Các nhân vật trong kịch bản ông viết có chiều sâu tâm lý nhân vật rõ nét, phê phán cái xấu, cái ác, cái thấp hèn, bảo vệ công lý cho người dân. Đặc biệt, các làn điệu Chèo được sử dụng linh hoạt, sáng tạo, có yếu tố hài hước châm biếm, mang tính giáo dục cao.

Đạo diễn, NSND Đào Lê (Nguyên Giám đốc Nhà hát Chèo Quân đội) bàn về sức sống vở chèo “Lời ước nguyền” của tác giả - NGND Hoàng Kiều trên sân khấu Nhà hát Chèo Quân đội. Theo đó, NSND Đào Lê khẳng định “Đây là một trong những vở góp phần tạo nên thương hiệu của Nhà hát”. Đồng thời, ghi nhận những tác phẩm mang giá trị chân - thiện - mỹ của tác giả Hoàng Kiều đã trở thành ngọn lửa được tiếp truyền, gìn giữ qua nhiều thế hệ nghệ sĩ của Nhà hát Chèo Quân đội suốt hơn mấy chục năm qua từ khi được dàn dựng cho đến hôm nay.

TS Trần Thị Thu Hà (Trưởng Khoa nghệ thuật, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội) có những đánh giá về khả năng ứng dụng trong giảng dạy, biểu diễn, nghiên cứu và bảo tồn di sản âm nhạc dân gian đối với cuốn Thanh điệu tiếng Việt và Âm nhạc cổ truyền của NGND.NS Hoàng Kiều. Cuốn Thanh điệu tiếng Việt và âm nhạc cổ truyền của NGND.NS Hoàng Kiều là một công trình lý luận – thực nghiệm có giá trị đặc biệt trong lĩnh vực nghiên cứu âm nhạc dân tộc Việt Nam. Với sự kết hợp chặt chẽ giữa tư duy lý thuyết và thực tiễn, tác phẩm không chỉ đóng góp vào việc hệ thống hóa nền tảng nhạc luật cổ truyền, mà còn trực tiếp phục vụ cho giảng dạy, biểu diễn và bảo tồn nghệ thuật dân tộc”.

Bàn về đóng góp của NGND.NS Hoàng Kiều, PGS.TS.Đinh Quang Trung có tham luận “Một góc nhìn về công trình thanh điệu tiếng Việt và âm nhạc cổ truyền của nhà giáo nhân dân - nhạc sĩ Hoàng Kiều”.

Th.S. NCS Nguyễn Thị Lệ Quyên - Phó Trưởng khoa Giáo dục và thể chất, Đại học Đà Nẵng lại khai thác ở khía cạnh riêng trong tham luận “Cảm nhận về thầy Hoàng Kiều qua tác phẩm “Những làn điệu chèo cổ chọn lọc - góc nhìn của một người học trò thế hệ sau”.    

PGS.TS Hà Hoa (Giảng viên cao cấp, trường Đại học Đại Nam), học trò của NGND.NS Hoàng Kiều chia sẻ: “Với tôi, Thầy thực là một nhà sư phạm tài hoa - tâm huyết, nhà nghiên cứu khoa học lỗi lạc, nhà quản lý có tâm, có tầm nhìn sâu rộng. Thầy đã dạy cho tôi biết bao kiến thức về đạo làm con, làm học trò, làm nhà giáo và đặc biệt làm nhà nghiên cứu khoa học như thế nào là đúng đắn”. Theo bà, NGND.NS Hoàng Kiều là nhà sư phạm tài hoa, nhà nghiên cứu khoa học xuất sắc. “Thầy thực sự là tấm gương sáng, như kim chỉ nam dẫn đường chỉ lối cho tôi học tập, phấn đấu và noi theo cả về nhân cách đạo đức làm người, làm thầy và làm nhà nghiên cứu khoa học”.

Hầu hết các ý kiến, bài viết đều hướng tới việc khẳng định giá trị những tác phẩm, công trình nghiên cứu của NGND.NS Hoàng Kiều còn nguyên vẹn đến ngày hôm nay và chắc chắn mai sau.

Tác phẩm “Niệm khúc Hoàng Kiều”, biểu diễn: các nghệ sĩ của Nhà hát Chèo Việt Nam