Tác giả: Mai Hạnh

Tranh: Csellózó nő/ Nữ nghệ sĩ cello - Róbert Berény (1928)

Có thể bạn chưa biết: Robert Schumann nổi tiếng là ghét tiếng vỗ tay giữa các chương.

Có lẽ bởi trong tư duy của ông, quan niệm về một tác phẩm nghệ thuật hay một màn trình diễn nghệ thuật cần đạt đến tiêu chuẩn thực cao, với những điều kiện nghiêm ngặt. Âm nhạc cần phải được tôn cao nhất, khi âm nhạc đang vang lên, những thứ gây nhiễu động cần phải được dập tắt để không làm ảnh hưởng đến mạch ý tưởng đang trôi theo dòng chảy liên tục. Vì thế, cả ba chương trong Concerto Cello La thứ Op.129 đã được Schumann viết liên tục, không để khoảng ngừng nào cho vị khán giả nào “phá bĩnh”.

Danh mục tác phẩm concerto cho đàn cello trên thế giới không nhiều, vì thế, nhắc đến thể loại này người ta sẽ nhớ đến ngay các tác phẩm của Haydn, Dvorak hoặc Elgar… và trong số đó, Concerto cello La thứ Op.129 của Schumann cũng là một tác phẩm tiêu biểu với những nét cá tính riêng biệt. Chất nhạc của Schuman đại diện cho tinh thần Lãng mạn Đức, chứa đựng tính cấu trúc và màu sắc cảm xúc nhiều cung bậc.

Được sáng tác chỉ trong hai tuần ngay khi nhận vị trí giám đốc âm nhạc tại Düsseldorf, có lẽ Schumann đây là một tác phẩm quan trọng với chính mình, đánh dấu bước chuyển lớn trong sự nghiệp. Schumann đặt tên tác phẩm là Konzertstück = concert piece), ông không muốn gò ép những quy ước thể loại concerto cho nhạc cụ độc tấu với dàn nhạc thông thường, mà xử lý tác phẩm như một thể thống nhất, đi qua nhiều cung bậc và phạm vi cảm xúc, từ mở đầu trầm tư cho đến cái kết kích động, bùng nổ.

Chính vì quan niệm đặt sức biểu đạt âm nhạc, tính nghệ thuật lên bậc cao nhất, nhằm theo đuổi ý tưởng tinh thần, nên bản concerto này khác thường ở chỗ: tác giả không tối ưu khả năng kỹ thuật của nghệ sĩ độc tấu, mà khai thác nhiều nhất có thể khả năng tương tác giữa nghệ sĩ độc tấu với các nhạc cụ khác của dàn nhạc.

Ta có thể thấy rõ nhiều nét đặc trưng của phong cách Lãng mạn thế kỷ 19 trong bản concerto này qua các chương:

Chương I - Nicht zu schnell (không quá nhanh) mang đặc trưng là tính ngẫu hứng và kỳ ảo fantasia.

Chương II - Langsam (chậm) du dương, trữ tình, tựa như cuộc “đối thoại” giữa cây cello độc tấu với cây cello trưởng bè trong dàn nhạc, một dạng kết cấu khá độc đáo.

Chương III - Sehr lebhaft (rất sống động) có một đoạn cadenza cho cây cello độc tấu được Schumann soạn sẵn phần đệm của dàn nhạc, đây cũng là một điểm lạ thường chưa từng có vào thời Schumann.

Schumann chưa bao giờ được nghe thấy trọn vẹn chính tác phẩm này của mình. Bản nhạc được công diễn lần đầu năm 1860, bốn năm sau khi ông qua đời.

Nghe tác phẩm: