Tác giả: Lương Thị Hồng Thắm
(tiếp theo)
III: Đâm chồi (giai đoạn 2012-đến nay)
Chúng tôi lựa chọn giai đoạn ba bắt đầu từ năm 2012 bởi đây là năm Trung tâm Đom Đóm do nhạc sĩ Trần Kim Ngọc được thành lập. Đom Đóm được biết đến là Trung tâm phát triển âm nhạc đương đại và âm nhạc thể nghiệm đầu tiên tại Việt Nam. Trung tâm hoạt động độc lập phi lợi nhuận, được thành lập nhằm kết nối các nhà hoạt động âm nhạc thể nghiệm, thúc đẩy các hoạt động âm nhạc và nghệ thuật thể nghiệm đương đại tại Việt Nam. Không chỉ vậy, dưới sự hướng dẫn của nhạc sĩ Kim Ngọc, Đom Đóm còn là nơi đào tạo, giảng dạy giúp các học viên phát triển khả năng nhận thức đa chiều, được học tập thông qua nhiều công cụ cùng nhiều hình thức sáng tạo khác nhau, từ nhạc cổ truyền cho đến các loại hình đương đại. Từ đó tạo điều kiện giúp học viên phát triển và thể hiện toàn diện nhất ngôn ngữ cá nhân.
Bên cạnh việc hình thành Trung tâm Đom Đóm, tư tưởng con người cũng có nhiều thay đổi; đi cùng cách mạng công nghệ số thời đại 4.0 đã góp phần kết nối thế giới, nâng cao sự hiểu biết của con người kéo theo tư tưởng con người cũng cởi mở, thể hiện cá tính bản thân rõ nét hơn, sự yêu thích của con người được thể hiện rõ hơn. Có lẽ vì vậy, âm nhạc thể nghiệm đã trở nên phù hợp với xu hướng thưởng thức âm nhạc của thời đại hiện nay, đặc biệt là giới trẻ.
Giai đoạn này, nhiều chương trình biểu diễn, nhiều tác phẩm cũng như số lượng nghệ sĩ theo đuổi âm nhạc thể nghiệm đã đông đảo hơn.
Năm 2013, liên hoan nhạc thể nghiệm đầu tiên được tổ chức tại Việt Nam với tên gọi Liên hoan Nhạc mới Hà Nội đã diễn ra tại bảy sân khấu của Hà Nội: Nhà hát Chèo Hà Nội, Nhà hát Tuổi Trẻ, Manzi, Trung tâm Đom Đóm, Nhà sàn Collective, Tadioto, L’Espace (Trung tâm văn hóa Pháp tại Hà Nội). Với chủ đề Điểm khuất, Liên hoan quy tụ các nghệ sĩ thể nghiệm đến từ tám quốc gia: Việt Nam, Anh, Đức, Italy, Pháp, Đan Mạch, Nauy, Thụy Điển.
Năm 2018, Liên hoan Nhạc mới Hà Nội với chủ đề Cất lên im lặng cũng được tổ chức, trở thành hoạt động tiêu biểu trong cộng đồng âm nhạc thể nghiệm đương đại của Việt nam, cũng như khu vực Đông Nam Á. Chương trình nổi bật với sáu đêm hòa nhạc và trình diễn, các buổi biểu diễn được đa dạng hóa với nhiều thể loại như nhạc cổ điển đương đại, vở diễn âm nhạc, nhạc điện tử kết hợp nhạc dân tộc. Bốn ngày thuyết trình và thảo luận để các nhà nghiên cứu âm nhạc, giới thực hành giữa truyền thống và công nghệ có cơ hội giao lưu, trao đổi và cùng xây dựng tiếng nói của cộng đồng nghệ sĩ Đông Nam Á.
Dự án âm nhạc thể nghiệm Hình của nhạc - 2020: nuôi dưỡng “hình hài” mới cho nhạc Việt. Đây là chương trình lưu trú, cũng là “phòng thí nghiệm xúc tác” đầu tiên dành riêng cho các hình thức âm nhạc mới nhằm phát triển các tác giả, tạo ra những tác phẩm cho âm nhạc đương đại và thể nghiệm Việt Nam.
Âm + Nhạc - Chuỗi trình diễn âm nhạc thể nghiệm đương đại do Trung tâm Nghệ thuật đương đại Vincom (VCCA) và Hanoi Grapevine - kênh truyền thông trọng yếu về văn hóa nghệ thuật Việt Nam tổ chức. Buổi trình diễn có sự tham gia của các nghệ sĩ trẻ: Tuấn Nị, Hương DonNa, Hoài Anh và Bùi Vũ Thanh Trúc.
Hòa nhạc thể nghiệm Biên giới mờ được tổ chức vào ngày 6-7-2019 tại hội trường L’Espace, Hà Nội. Chương trình tập hợp nhiều tên tuổi nổi bật của làng nhạc đương đại Việt Nam như Tuấn Nị, Hà Thúy Hằng, Duy Rùa, Lương Huệ Trinh, Nguyễn Thanh Huyền, Hương DonNa.
Âm nhạc thể nghiệm giai đoạn này là sự kết hợp nhiều loại hình nghệ thuật: múa, sân khấu, điện ảnh...
Điều đáng mừng nhất là âm nhạc thể nghiệm đã có được sự đón nhận của khán giả. Nếu trước kia, khán giả là những người tổ chức, người nhà diễn viên thì bây giờ các sân khấu tổ chức âm nhạc thể nghiệm đã đông hơn. Quả thật, nếu tham gia dưới vai trò khán giả trong một chương trình nhạc thể nghiệm thì thật khó để có thể tìm kiếm chỗ ngồi mặc dù đến từ sớm. Một chương trình nhạc thể nghiệm đem lại cho người xem nhiều cung bậc cảm xúc, đi từ sự tò mò, thích thú đến suy ngẫm…
Cùng với thời gian và những nỗ lực của người làm nhạc thể nghiệm đã hình thành nên hai thế hệ âm nhạc thể nghiệm tại Hà Nội hiện nay:
1/ Thế hệ cây đa, cây đề: những người trực tiếp trải nghiệm sự hình thành, phát triền của âm nhạc thể nghiệm tại Việt Nam. Người đam mê theo đuổi và sáng tạo cái mới. Họ có kinh nghiệm và sẵn sàng chia sẻ, truyền dạy cho thế hệ sau, những người yêu thích âm nhạc thể nghiệm. Không thể không nhắc tới các nhạc sĩ:
+Nguyễn Xuân Sơn (SơnX): Sinh ra trong một gia đình nhiều thế hệ thực hành nghệ thuật truyền thống. Anh theo học nhạc dân tộc và bộ gõ từ khi còn trẻ (1986), dưới sự chỉ dạy của những bậc thầy về nghệ thuật cổ truyền (Bùi Trọng Đang, Nguyễn Đắc Hán, Đỗ Tùng). Năm 1990, anh tốt nghiệp âm nhạc tại Trường Đại học Sân khấu - Điện ảnh và là một trong số ít những nhạc sĩ đương đại có nền tảng, sự hiểu biết về nghệ thuật truyền thống cũng như văn hóa bản địa Việt Nam. Trong quá trình làm nghề, nhạc sĩ SơnX luôn đặt ra những câu hỏi chất vấn về các vấn đề xã hội, cá nhân ở cả quá khứ, hiện tại, tương lai và tự tìm câu trả lời cho riêng mình thông qua nghệ thuật. Âm nhạc của anh được biểu đạt dưới nhiều hình thức khác nhau: performance, video art, sound installation, và không thể không kể tới những tác phẩm âm nhạc sáng tác cho phim và sân khấu múa đương đại của các đạo diễn Ea Sola Thuỷ, Trần Lyly, Đoàn Minh Phượng, Phạm Ngọc Lân… Các tác phẩm của anh được giới thiệu tại các liên hoan quốc tế, các nhà hát nổi tiếng khắp nơi trên thế giới: Centre Georges Pompidou, Paris; Théâtre de la Ville, Paris; LincolnCenter, New York; Edinburgh International Festival…
+Nhạc sĩ Trần Kim Ngọc: sinh năm 1975 tại Hà Nội trong gia đình có truyền thống âm nhạc, bố chị là cố nhạc sĩ Trần Ngọc Xương. Nhạc sĩ Kim Ngọc theo học 15 năm nhạc cổ điển với chuyên ngành Piano và Sáng tác tại Nhạc viện Hà Nội (nay là Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam). Năm 1994, chị đạt giải Sáng tác âm nhạc đương đại Paris (Pháp). Năm 1995, chị trở thành thành viên Hội Nữ nhạc sĩ Quốc tế ở độ tuổi 20.
Sau ba năm học nghiên cứu chuyên ngành sáng tác và trình diễn ngẫu hứng tại Đức, chị trở về Việt Nam và cùng các nghệ sĩ Vũ Nhật Tân, SơnX, Trí Minh,... là những nghệ sĩ tiên phong cho âm nhạc đương đại và thể nghiệm tại Việt Nam. Khởi đầu sự nghiệp âm nhạc như một nhà soạn nhạc, về sau chị tập trung phát triển ngôn ngữ nghệ thuật mang tính xuyên ngành. Cũng nhờ vậy, chị đã khẳng định vị thế của mình là một trong số các nhạc sĩ đầu tiên đặt nền móng cho âm nhạc đương đại, thể nghiệm Việt Nam đồng thời thông qua các tác phẩm đã trình diễn ở nhiều nước trên thế giới, chị tạo nên ngôn ngữ bản địa cho loại hình nghệ thuật này.
Một số tác phẩm tiêu biểu của chị: Sự vắng mặt - được đặt hàng và sản xuất bởi 10th. Muenchener Biennale Festival 2006; Ai đem con nhện giăng mùng công diễn tại Hà Nội 04/2007 và công diễn ra mắt châu Âu tại Ultima Festival tháng 10 năm 2008; Cùng nhau đơn độc công diễn ra mắt tại Mehr Klang Festival, Freiburg CHLB Đức 2009; Thế giới của Mỵ Châu công diễn 2010; Move đặt hàng bởi (Re)-thinking Festival 2011 tại Malmoe, Thụy Điển; Con OEE, một sắp đặt âm nhạc điện tử/ video và trình diễn thơ được đặt hàng bởi bảo tàng Bildmuseet và triển lãm suốt sáu tháng trong năm 2015 tại Umea, Thụy Điển. Tác phẩm gần đây nhất gây được tiếng vang lớn sau bốn buổi diễn tại Việt Nam và Liên hoan Nhạc mới Hà Nội 2018: Hồ Nguyệt Cô hóa cáo là một sáng tác đậm chất music theatre dành cho video trình diễn Tuồng (một loại kịch hát truyền thống Việt Nam) và ngũ tấu nhạc cụ cổ điển, violon, flute, clarinette, piano cùng bộ gõ giao hưởng.
Năm 2012, nhạc sĩ Kim Ngọc thành lập Đom Đóm - Trung tâm Âm nhạc và nghệ thuật thể nghiệm đầu tiên và duy nhất của Việt Nam, đánh dấu sự phát triển âm nhạc đương đại và thể nghiệm Việt Nam cũng như góp phần trong việc nuôi dưỡng các thế hệ nghệ sĩ trẻ.
Vào các năm 2009, 2013 và 2018, chị là người sáng lập và tổ chức Liên hoan Nhạc mới Hà Nội (Hanoi New Music Festival). Từ đây âm nhạc đương đại và thể nghiệm Việt Nam và Đông Nam Á đã có tên trên bản đồ âm nhạc thế giới.
2/ Thế hệ trẻ:
+Nhạc sĩ Hoài Anh: đến với âm nhạc từ nhỏ trong một gia đình có truyền thống văn hóa nghệ thuật. Trước khi đến với âm nhạc thể nghiệm chị học nhạc dân tộc với các nhạc cụ tranh, bầu, t’rưng tại Trường Cao đẳng Văn hóa nghệ thuật Hà Nội; học piano, đàn harp tại Học viện Âm nhạc Quốc gia thành phố Bordeaux (Pháp), nhạc Electro Acoustic tại Nhạc viện Geoge Bizet ở Paris (Pháp). Năm 2009, dưới sự dìu dắt của GS.TS Trần Văn Khê, chị tốt nghiệp thạc sĩ Khoa nghiên cứu Dân tộc nhạc học trường Sorbonne - Paris, chuyên ngành hát Chèo. Trở về nước, chị công tác tại Đài tiếng nói Việt Nam với vai trò phóng viên âm nhạc. Chị đến với âm nhạc thể nghiệm từ những năm 2018-2019.
+Nguyễn Anh Tuấn (Tuấn Nị), bắt đầu hoạt động nghệ thuật từ năm 14 tuổi với dòng nhạc Funk và Hip hop. Anh còn được biết đến như một vũ công breakdance và hiphop. Năm 2017, anh theo học chuyên ngành Sáng tác tại Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam cùng thầy Vũ Nhật Tân - người truyền cảm hứng cho anh theo đuổi dòng nhạc thể nghiệm. Về sau, được sự dìu dắt của nhạc sĩ Kim Ngọc, Tuấn Nị đã tìm thấy niềm yêu thích từ âm nhạc thể nghiệm.
+Hà Thúy Hằng: bắt đầu học piano cổ điển năm 12 tuổi, được đào tạo chính quy chuyên ngành Âm nhạc học tại Học Viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam. Trong quá trình học tập và làm việc chị đã tham gia biểu diễn tại các nước: Việt Nam, Đức, Italia, Malta, Hàn Quốc.... và đoạt nhiều giải thưởng lớn trong nước và quốc tế. Năm 2014, sau khi tốt nghiệp Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam, chị theo học khoá đào tạo tại Trung tâm Âm nhạc và nghệ thuật thể nghiệm Đóm Đom. Theo đuổi âm nhạc thể nghiệm, Hà Thúy Hằng quan tâm đến tính đương đại trong âm nhạc truyền thống Việt Nam. Chị luôn tìm tòi, sáng tạo cách chơi ngẫu hứng của riêng mình thông qua việc khai thác chất liệu âm nhạc và các nhạc cụ truyền thống Việt Nam, âm nhạc điện tử, âm nhạc mới. Chị được lựa chọn là nghệ sĩ tham gia chương trình Ươm của Trung tâm Nghệ thuật đương đại Vincom (VCCA).
Năm 2019, Hà Thúy Hằng sáng lập dự án Tương Lai của truyền thống -được bảo trợ của Quỹ FAMLAB Hội đồng Anh nhằm hướng tới các nghệ sĩ trẻ và sự phát triển của văn hóa truyền thống với di sản kết nối nhạc và phim thông qua các phương thức biểu đạt đương đại.
Từ những thông tin thu nhận được đã cho thấy quá trình hình thành, phát triển của âm nhạc thể nghiệm Việt Nam nói chung và Hà Nội nói riêng đến từ sự nỗ lực của thế hệ cây đa cây đề trong làng nhạc thể nghiệm cũng như sự ham thích học hỏi, sự quan tâm tìm hiểu của thế hệ trẻ kế cận. âm nhạc thể nghiệm ngày càng phát triển, có được sự đón nhận của khán giả tốt hơn, sân chơi của dòng nhạc này cũng rộng hơn. Mặc dù vậy, nhìn chung người làm nhạc thể nghiệm chưa nhiều, lượng khán giả cũng không đông đảo so với các thể loại âm nhạc khác tại Việt Nam, nhưng hơn hết họ đã xây dựng được cộng đồng cho riêng mình bằng việc giáo dục và tổ chức các sự kiện âm nhạc. Họ sống và làm nhạc vì đam mê, cộng đồng tuy nhỏ nhưng bền vững và ngày càng trở nên chuyên nghiệp.
Tài liệu tham khảo
1.Trang web: https://hanoimoi.com.vn/Tin-tuc/Giai-tri/452549/am-nhac-the-nghiem-gian-nan-tim-khan-gia
2.Trang web: https://hanoigrapevine.com/vi/2020/01/sound-music-contemporary-experimental-music-series-performance/
3.Trang web: https://hanoigrapevine.com/vi/2019/06/vietnamese-musicians-on-experimental-music-practice-in-vietnam/
4.Trang web: https://spiderum.com/bai-dang/Nhac-the-nghiem-Viet-Nam-noi-gap-go-con-nguoi-ben-trong-piu
5. Trang web: https://tienphong.vn/am-nhac-the-nghiem-da-bot-co-don-post1261341.tpo
6. Trang web: http://tapchisonghuong.com.vn/tap-chi/c0/n1802/Nhac-the-nghiem-Viet-Nam-Sang-tao-tu-nhu-cau-noi-tai.html
