“Hà Nội ơi, vui lên Hà Nội ơi!”

Có một hình dung ngày về nữa, đó là ngày về trong tâm tưởng của chính những người sống trong lòng Hà Nội tạm chiếm suốt 8 năm (1947-1954). Một nhạc sĩ miền Nam là Trần Văn Nhơn ra làm việc tại Ban Việt Nhạc của đài phát thanh Hà Nội giai đoạn 1948-1952 cũng có những cảm xúc về ngày huy hoàng đã qua: “Tôi nhớ tháng ngày sống nơi thủ đô hồi qua… Hà Nội yêu quý! Là chốn lịch sử ngàn năm, là trái tim của Việt Nam, là chính hồn Việt anh dũng!” (Hà Nội 49). Cũng mang cái tên Ngày về, bài hát của Hoàng Giác lại gắn với bối cảnh một cuộc trở về của một người trai tha hương chứng kiến nàng thơ đã đi về bến khác. Bài hát cũng sống trong lòng nhiều người Hà Nội với những tâm sự nhiều ẩn ý về cuộc đoàn viên: “Tung cánh chim tìm về tổ ấm, nơi sống bao ngày giờ đằm thắm! Tha thiết mong tìm về bạn cũ, những cánh chim mịt mùng bạt gió…”.

Nhạc sĩ Nguyễn Văn Quỳ vốn được biết đến như một nhà sư phạm âm nhạc và viết những bài hát chủ đề lãng mạn vào đầu những năm 1950. Vào lúc chuẩn bị tiếp quản giữa năm 1954 có một bài hát lan truyền trong thanh niên Hà Nội là Hà Nội giải phóng, với bút danh Đỗ Quyên: “Hà Nội ơi! Vui lên Hà Nội ơi! Qua tám năm sống nhục nhằn u buồn. Ngày nay ta ra thoát vòng tăm tối, tung ánh tưng bừng vàng sao theo gió lên… Qua tám năm cách xa đoàn quân hùng, gặp nhau đây quanh lá cờ giải phóng. Thương nhớ vơi đầy tan trong bóng hồng tươi”.

Nổi bật nhất trong những bài ca của ngày trở về ở góc độ này là Hướng về Hà Nội (Hoàng Dương, 1954). Được viết trong một giai đoạn tương đối ngổn ngang, khi Hiệp định Geneve phân chia đất nước làm hai miền, những cuộc chia tay trong thời hạn đi lại tự do đã nảy sinh những cảm xúc đan xen giữa nỗi luyến nhớ Hà Nội và mong ngày trở về: “Một ngày tàn hương chinh chiến! Lửa khói lắng chìm, tìm về nơi bờ bến. Một ngày hồng tươi hoa lá, hát câu tình ca, nói lên lời thiết tha”. Ngày về này còn được tiếp nối bằng những mối hoài niệm của những người di cư, dệt nên một khung cảnh trong tâm tưởng tập thể về Hà Nội có “ánh đèn giăng mắc muôn nơi, áo màu tung gió chơi vơi”.

Sau ngày tiếp quản thủ đô 10/10/1954, các bài hát về Hà Nội tập trung vào ca ngợi đời sống mới và đề tài đấu tranh thống nhất đất nước. Chúng thường là những bài hát tiết tấu nhanh, sôi nổi, như Quanh quanh Bờ Hồ (Nguyễn Xuân Khoát), Bác đã về thủ đô (Lê Yên), Bài ca Hà Nội (Xuân Oanh, lời Đào Anh Kha), Quê tôi giải phóng (Văn Chung). Nhìn chung, phải một thời gian sau khi âm hưởng hừng hực của ngày chiến thắng Điện Biên Phủ lắng xuống thì những bài hát về Hà Nội mới bắt đầu tìm được dáng vẻ trữ tình đặc trưng của một Hà Nội còn lưu giữ những nét vàng son quá khứ như Chiều Hồ Tây (Hồ Bắc, 1954), Chiều Hồ Gươm (Trần Thụ, 1954), Gửi người em gái miền Nam (Đoàn Chuẩn-Từ Linh, 1956)…

Nhưng vẻ kiều diễm của những cảm xúc riêng tư như “Em tôi đi, màu son lên đôi môi, khăn san bay, lả lơi trên hai vai. Trời thắm gió trăng hiền, Hà Nội thêm bóng dáng nàng tiên” (Gửi người em gái miền Nam) cũng sớm nhường chỗ cho những đại cảnh mới đậm tính tập thể. Công cuộc kiến thiết Hà Nội và miền Bắc trong các kế hoạch lớn đã mau chóng đặt Hà Nội vào một hình dáng mới, mà sau mười năm đã được Vĩnh Cát điểm lại: “Hà Nội chuyện xưa rồng bay sáng chói, Hà Nội ngày nay bừng lên sức sống. Đây đó vang lừng, trên khắp nơi công trường tưng bừng, mười năm qua ôi rạng rỡ Thủ đô ta” (Hà Nội của ta, 1964). Trong khung cảnh này, Hà Nội sau ngày trở về mang màu sắc của chủ nghĩa tạo dựng, với khẩu khí luôn nhìn về phía trước.

Cuộc trở về Hà Nội đã đúng như hình dung của những nhạc sĩ ra đi vào những ngày cuối năm 1946. Nhưng có điều gì khác thì có lẽ là âm hưởng trữ tình đã nhường chỗ cho những bận tâm thực tế, những tính chất vận dụng các bài hát như phương tiện tuyên truyền cho đời sống mới. Bảy mươi năm đã qua, những gì ở lại với thời gian của những bài ca nổi bật cũng đã được khẳng định, song cũng còn đó một ngày trở về nhiều tính riêng tư hơn chưa được nhắc đến.

(Nguồn: https://special.nhandan.vn/)